Waxaan qaybtan uga hadli doonaa waxa la gudboon bukaanka hadii xanuunkan lagu sheego .

Marka hore waa in qofku ogaado in xanuunka kolestrolku uu yahay mid ka mid ah dhowr sheey oo sabab u ah xiranka xididada dhiiga (etherosclerosis), sidaas daraadeed waa in aan abaarno sidii aan u yareyn laheyn kororka kolestrolka iyo xiranka wadada dhiigu maro.

Waxyaabo la gudboon in uu bukaanku sameeyo

· Waa in uu joojiyaa cabida sigaarka(hadii uu cabbi jiray) taas oo kordhisa qatarta cudurka iyo in uu qofku asiibo wadno xanuunka.

· Waxaa wanaagsan in qofkuwax ka bedelo qaab cunteedka aan caafimaadka u fiicnayn waana in uuu bayro cunistaqudaarta, fruitska, kaluunka IWM. saliidana waa in uu isticmaalo oliveolie, (saliid zaytuunka)sidoo kale malaha dhibaato in aad si dhexdhexaad ah u cunto cunada kolestrolka uu ku badan yahay sida ukunta, rejer,krabbe, ost(jubnada) iwm.

· Jimcsiga waxa uu u wanaagsan yahay ka hortaga xanuunka haleela wadnaha yo xididada dhiiga qaada (1,5 km) in aad socoto maalintii waa wax aad u fiican, jimicsiga aadka ah sida in aad orodo ama aad bushkuleeti isticmaasho iyadana waa ok hadii aadan dibada u buxi Karin isticmaal baaskiilka ama qalabka lagu jimicsado eeguriga la dhigto,waayo jimicsigu waxaa uu yareeyaa sameysanka xinjraha xira xididada.

· Cayilku ama buurnaanshuhu waa horseedaha xanuunka kolestrolka marka la dagaalan hadba inta aad kari kartid, qaasatan baruurta caloosha fariisata.

Sida loo baaro.

Waxaa dhakhaatiirtu sameeyaan in ay ku yiraahdaan qofka laga baarayo xanmuunkan soon ilaa 10 saacadood marka ay baarayaan kolestrolka xadigiisa, dhiig ayaa laga qaadaa qofka iyadoo la fiiriyo heerka LDL-kolestrol, HDL- kolestrol iyo triglyseridka (oo ah maado ka kooban glyserid iyo 3 fatty acid)

Sidoo kale waxaa la qaadaa elektrokardiogram(ekg) oo lagu dhageysto wadnaha iyo xididada waa weyn ee dhiiga qaada waxaana uu sidaas dhakhtarku ku helayaa sawirka ah sida xaalku yahay in uu jiro xanuunka (Atherosclerosis) iyo in kale.

Aan u gudbo daawada la isticmaalo qeybaheeda,waxtarkeeda iyo waxyeelada ay keento ( side effects).

1) STATINS

Waa magaca guud nooc daawada ka mid ah taasoo u shaqeysa in ay xayirto in uu beerku sameeyo kolestrolka oo markaa laga sameeyo waxa loo yaqaano bile acid oo ah maadada keenta in cadiinta ama fatska aan cuno uu u soo gudbo xaga beerka si looga sameeyo lipoprotienska sida VLDL oo isu bedala LDL ka oo ah kan keena waxyeelada marka uu kordho.

MEVASTATIN waxaa loo qaataa kaniin ahaan wuxuu yareeyaa LDL and VLDL

Side effects

- caloosha oo kacda, hurdada oo yaraata iyo jirka oo kalarkiisu wax isbedel ah aad ku aragto.

LOVASTATIN and SIMVASTATIN waxay la mid yihiin MEVASTATIN.

2)FIBRATES

waxay yareeyaan keydka cadiinta ama fatska jirka taasoo oo keenta ugu dambeyn in uu yaraado VLDL ka iyo LDL ka.

Side effects

-kelyaha oo hadii uu xanuun hore jiray ay waxyeelo deg deg ah ku keeni karaan, protienka xambaara oxogenta oo kaadida ku bata (hemoglobinuria).

- caloosha oo aad ka dareento kacsanaan

FENOFIBRATE, CIPROFIBRATE, BENZAFIBRATE iyo kuwo kale ayaa ka mid ah .

3) RESINS

Waxaa ay qabsadaan bile acidka oo ah maado cadiinta aan cuno ka dhigta waxyaabo yar yar oo sida kubada oo kale ah (micels) si ay u fududaato in fat-ku uu u gudbo qeybaha jirka (absorption) beerka.

Markaa waxaa dhacda in uu yaraado bile acidska taas oo hakad gelisa in fats-ka badan uu ka gudbo xaga mindhicirka yar una gudbo beerka si looga sameeyo VLDL oo ugu dambeyn keena in uu noqdo LDL, sidoo kale waxaa kordha recepterada LDL-ka kuwaas oo LDL-ka ka saara wareega dhiiga (circulation) waayo LDL-ku waxaa uu u qaadaa kolestrolka xaga dhiiga taasoo ugu dambeyn keenta in uu xirmo duleelka (lumen) xididka dhiigu maro kedibna wadnaha ayaa shaqada gebi karaya iyo xubno kale.

Sidoo kale HDL-ka waxaa uu ka soo qaadaa kolestrolka unugya dushooda (cell membranes) iyo xididada dhiiga qaada waxaana uu lidi ku yahay waxyeelada LDLka.

HDL-ka waxaa kordhiya jimicsiga laakiin habka uu u kordho lama garanayo (mechanism).

Side effects

Qaybta sare ee caloosha oo ku cuslaata ( feeling of un ease), mantag ama hunqaaco sida uu qofba u yaqaano iyo shuban,

COLESTYRAMINE, COLESTIPIL ayaa iyana ka mid ah.

Waxaa jira daawooyin kale oo lagula dagaalamo xanuunka laakiin intaas ayaan ku soo koo bayaa

Qoraalkan waxaan isku dayay in aan fududeeyo si akhristuhu u fahmo laakiin adinka ayaan idin daynayaa sida aad u aragtaan waxaan halkaan uga mahad celinayaa alaah sare ahaaye iyo rusushiisa oo uu nabi Mohamed ugu dambeeyay (csw)

Sidoo kale dhamaan dadka igu dhiiri galiyay qoraalkan kuwa faafiyay iyo akhristayaasha.

Wixii sixid ama kordhin ah waan soo dhawenayaa.

Fg. Fadlan inta aadan isticmaalin wax daawo ah la tasho dhakhtarkaaga.

Waxaa diyaariyay Abdirahmaan Ahmed Mohamed (xoogsade)

Waxaa gacan ka geystay Hayadda samafalka ee soeeg.

Cand, Science.

amanxg@hotmail.com