Af-ka:

Afku waa inta u dhexaysa labada can oo labada bushimood ka billawda dalqadana ku dhamaada, wuxuu koobayaa ilkaha, gawsaha, carrabka, dhanxanagga, labada cirrid, labada can gudohooda, iyo wixii soo raaca Waana xubinta ay naflaydu wax ku cunto.

Sidoo kale afku waa dhinaca ay wax kasta oo wax gooyaahi wax ku gooyaan, tusaale ahaan, toorrayda afkeedu waa dhanka ay wax ku goyso, masaarta afkeedduna waa dhankeeda hore ee aay geedka ku goynayso, mudaca iyo maxaarka iyo waranka, iyo fallaarta iwm, afkoodu waa caaradda ay wax ku mudaan, sidoo kale filigga iyo fiiqtinka iyo qodaqodaha iyo qodaxda iwm, afkoodu waa dhinaca fiiqan ee ay wax ku mudaan ama ku duraan.
 
Sidoo kale, afka aqalka iyo daarta iyo godka iyo beerta iwm; waa illinka laga galo.Waxaa kale oo af loo yaqaan, erayo ama sumado loo adeegsaday in lagu gudbiyo ujeeddooyinka maskaxda ku jira ama erayo kasta iyo somado kasta oo la isku afgarto, waxaan uga jeedaa, erayo iyo sumado ay bulsho isla meel dhigtay oo ay samaysteen si ay isugu afgartaan.

Waxaa soomaalidu tiraahdaa "nin af leh ayaa abaar ka baxa" waxayna ka wadaan, nin codkar ah oo wixii uu doonayo si cad u dhihi kara ayaa abaar ka baxa, maxaa yeelay haddii uusan codkar ahayn oo uusan waxa uu u baahanyahay sheegi karin qofina wax siinmayso afkiisana wax kuma goosan karo, sidoo kale haddii uusan codkar ahayn waxaan suurtagal ahayn in uu dhagar iyo tab wax ku helo, marka nin afleh, waxaa looga jeedaa nin codkar ah oo wixii uu doono in uu qurxiyana qurxinkara wixii in uu xumeeyo uu doonana xumaynkara, ninkaas marka soomaalidu waxay tiraahdaa waa aftahan ama waa afmaal, waxaa kale ee ay soomaalidu ku maahmaahdaa "af wax cunay xishoo" erayga "af" halkan wuxuu u taaganyahay "qof" marka u jeeddadu waa qof wax la siiyay oo abaal hore loo gaystay ama samafal loo gaystay, wuu ka xishoodaa qofkii abaalka u gaystay, maxaayeelay markii uu qofkaa la kulmaba wanaaggii uu u gaystay buu xasuusanayaa taasina waxay u gaysaa in uu qofkaa ka baqo oo ka xishoodo, in ninkii wax ku siiya laga xishoodana xumaani kuma jirto haddii xishoodku uu soohdintiisa ku egyahay oo goobtii xishoodka la joogo, waxaase gaf ah in xishoodka meel aan meeshiisii ahayn la dhigo, tusaale ahaan,haddii aad nin wax kuu galay oo xishood kaa mudan aad aragto asiga oo gaf ku socda looma baahna in laga xishoodo, maxaayeelay goobtu goob xishood ma aha, badanaana maahmaahyadan meelaha jaadkaas ah ayaa looga dan leeyahay oo waxaa looga jedaa qof wax la siiyay haddii uu arko qofkii wax siiyay wuu ka xishoodaa haddii uu dano qofkaasi gaf ha ku joogo e'.
 
Waxaa kale oo la yiraahdaa "af jooga looma adeego" oo laga wado, qof jooga looma hadlo, "af aanad lahayn lama qabto" waa afkaaga in aad ka hadasho ayaa kuu bannaan, qof kale in aad hadal ku celisana kuuma bannaana, sidoo kale "af aamusani marti ma sedo" maxaa yeelay waxaa loo baahanyahay in martida loo sheekeeyo, oo la baashaalsho, haddiise aad cunto soo hoosdhigto ee aad ka tagto ama aad hortooda kuududsato, markaa martida sedkeedii ma aadan siin, sidoo kale "afxumo nabadna way kaa gaysaa, colaadna wax kaagama tarto" maxaayeelay colaaddu badanaa af xumo uma baahato, ee xoog ama afwanaagsan oo nabad dhalsha ayay u baahantahay, waxaa kale oo nin laga sheegay in uu yiri "nimanyahaw haddaan hadlanana waa af sallax ku dheg, haddii kalena ariga sidan laga dayn maayo" waa oraah ama maahmaah laga sheegay nin arijir ah, oo mar walba oo uu neef ka lumo ama bahal ka qaato eebbe eedeeya maalintii dambe ayuu meel haro ah yimid oo in uu afkiisa biya uga cabbo doonay kolkaas baa afkii dhulkii uga dhegay sida la sheegay, kolkaas buu oraahdan yiri, wuxuuna uga jeedaa, meel aan ku baxsanayaahi ma jirto, dhan kasta oo aad u kacdaba dhibaato ayaa kaa hor imaanaysa, waxaana oraahdan loogu hal qabsadaa waxa dhankii aad u kacdaba dhibaato kuu gaysanaya. Sidoo kale, waxaa la yiri"Af waa kanee my liki aamee" waxaa loogu maahmaahaa qofka wax aan suurta gelayn hadal in uu ku sugo doonaya.

Soomaalida afkeeda araygani aad buu uga buuuxaa aad baana loo adeegsadaa, magaalooyinka soomaalida qaar baa af ka billowda sida afbakayle, afmadow, afgooye, ceel afwayn iwm, soomaalida magacyadeedana wuu ka buuxaa sida afwayne, afjaxuun, afeey, aflow, sidoo kale waxaad arkaysaa erayo af ka wada billowda sida afxumo, afaafad, afdhaw, afmaris, afxir, afayn, afgub, afmacaan, afmaal, afxaaraan, afdheere, afgaab, afqallooc wim. Eraygan wadartiisu waa Afaf ama Afyaal ama afyow.